ដោយ បណ្ឌិត Pete Manning សាកលវិទ្យាល័យ Bath និង​ បណ្ឌិត Rachel Killean សាកលវិទ្យាល័យ Queens University Belfast

សេចក្ដីថ្លែងអំណរគុណ

យើងសូមអរគុណបុគ្គលិកទាំងអស់នៅមជ្ឈមណ្ឌលបុប្ផាណា និងអង្គការថែរក្សាសត្វដំរី។ សូមថ្លែងអំណរគុណជាពិសេសដល់ ជា សុភាពជា, កោះ រតនី, Jemma Bullock និង Chris Iverson ។ សូមអរគុណផងដែរដល់លោក Paul Cooke សម្រាប់ការគាំទ្ររបស់លោកជុំវិញការងារនេះ។ ជាចុងក្រោយ យើងសូមថ្លែងអំណរគុណដល់សហគមន៍ជនជាតិព្នង ភូមិពូទ្រុំ ដែលបានចំណាយពេលវេលា និងចែករំលែកបទពិសោធន៍របស់ពួកគេជាមួយយើង។

ថវិកាក្នុង​គម្រោងនេះត្រូវបានផ្តល់ដោយក្រុមប្រឹក្សាស្រាវជ្រាវមនុស្សជាតិ និងសិល្បៈចក្រភពអង់គ្លេស (UK Arts and Humanities Research Council) រួមជាមួយមូលនិធិស្រាវជ្រាវបញ្ហាប្រឈមជាសាកល (Global Challenges Research Fund) (AH / T007923 / 1) ក្រោមគម្រោង«Follow on funding for impact (តាមដានការផ្តល់មូលនិធិសម្រាប់ផលប៉ះពាល់)»។ គម្រោងមេ មានឈ្មោះថា Changing the Story​ (AH/R005354/1) ។

ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយបន្ត​ពីរបាយការណ៍នេះ សូមដាក់ប្រភព​ ៖ Manning P. and R. Killean (2021) «បញ្ហាបរិស្ថាននិងជនជាតិដើមភាគតិចនៅកម្ពុជា ៖ ការតស៊ូមតិតាមរយៈខ្សែភាពយន្តផលិតឡើងជាមួយយុវជន និងដើម្បីយុវជន» មជ្ឈមណ្ឌលបុប្ផាណា ភ្នំពេញ។

សង្ខេប

ក្នុងវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលឆ្នាំ២០២០ យុវជនកម្ពុជាចំនួន១២នាក់បានទទួលការបណ្តុះបណ្តាល​ជំនាញ​ផលិតខ្សែភាពយន្តឯកសារ និងការសិក្សាស្វែងយល់អំពីបញ្ហាបរិស្ថាន និងជនជាតិដើមនៅ​កម្ពុជា។ វគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលនេះប្រើប្រាស់វិធីសាស្រ្តតម្រូវឱ្យការចូលរួមពីអ្នកសិក្សា ពោលគឺយើង​ផ្តល់ឱ្យពួកគេនូវភាពជាម្ចាស់ការ​លើដំណើរការច្នៃប្រឌិត ហើយស្របពេលជាមួយគ្នានោះយើង​ជួយជំរុញពួកគេក្នុងការ​ផលិតខ្សែភាពយន្តរបស់ខ្លួន តាមរយៈការសន្ទនាជាមួយសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច ដែលពួកគេបានទៅធ្វើការជាមួយ។​ គោលបំណងសំខាន់នៃគម្រោងនេះគឺដើម្បីផលិតខ្សែភាពយន្ត ដែលអាចប្រើជាឧបករណ៍តស៊ូមតិ ក្នុង​ទិសដៅបង្កើនការយល់ដឹងអំពីផលប៉ះពាល់ផ្នែកបរិស្ថាន និងបញ្ហាដែលសហគមន៍ជនជាតិព្នង​នៅកម្ពុជា​កំពុងប្រឈមមុខ។ ខ្សែភាពយន្តចំនួន ៣ ត្រូវបានផលិតរួចហើយជុំវិញអំពីប្រធានបទទាំងនេះ រួមមានការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ សុខមាលភាពសត្វព្រៃ ហើយនិងវប្បធម៌និងកេរដំណែល​របស់​ជនជាតិព្នង។

  

គម្រោងនេះដឹកនាំដោយសាកលវិទ្យាល័យ Bath និងឧបត្ថម្ភគាំទ្រ​ដោយក្រុមប្រឹក្សាស្រាវជ្រាវមនុស្សជាតិ និង​សិល្បៈ រួមជាមួយនិងមូលនិធិស្រាវជ្រាវបញ្ហាប្រឈមសាកល។ វាត្រូវបានរៀបចំឡើងក្នុងភាពជាដៃគូរវាងមជ្ឈមណ្ឌលបុប្ផាណា ដែលជាអង្គការនាំមុខ​មួយ​ផ្នែកសិល្បៈ និងអង្គការថែរក្សាសត្វដំរី ដែលជាអង្គការមួយគាំទ្រដល់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច និងការថែរក្សាសត្វដំរីនៅខេត្តមណ្ឌលគិរី ប្រទេសកម្ពុជា។ ការឧបត្ថម្ភបន្ថែមទៀតត្រូវបានផ្ដល់ដោយសាកលវិទ្យាល័យ Leeds និងសាកលវិទ្យាល័យ Queens University Belfast ។

    

របាយការណ៍នេះជាការពិចារណា និងសម្រិតសម្រាំងបទពិសោធន៍សំខាន់ៗទទួលបានពីគម្រោង ដែលអាចបូកសរុបដូចខាងក្រោម៖

-​ ការផលិតភាពយន្តដោយមានការចូលរួមពីយុវជនជាវិធីសាស្ត្រមួយដែលផ្តល់នូវការតស៊ូមតិជុំវិញបញ្ហាបរិស្ថាន និងអយុត្តិធម៌សង្គម។ នៅពេលដែលយុវជនខ្លួនឯងផ្ទាល់ជាអ្នកនិពន្ធរឿងរ៉ាវអំពីគ្រោះថ្នាក់បរិស្ថាន និងបញ្ហារបស់ជនជាតិដើមភាគតិច ពួកគេនឹងក្លាយ​ទៅ​ជាម្ចាស់​លើ​បញ្ហាទាំងនេះ ហើយពួកគេ​នឹងចូលខ្លួនកាន់តែជ្រៅនៅក្នុង​ការតស៊ូមតិនៅជុំវិញបញ្ហាទាំងនោះ។ ហើយនេះជាសក្ដានុពលសម្រាប់​សារដែលមាននៅក្នុងខ្សែភាពយន្ត ដើម្បីបង្កើនទម្ងន់ «ទ្វេដង» នៅក្នុងសហគមន៍ និងឆ្លងហួសពីសហគមន៍។

– ខ្សែភាពយន្តផលិតក្នុងគម្រោងនេះបង្ហាញពីតួនាទីដ៏មានឥទ្ធិពលរបស់​ឯកសារអំ​ពីសត្វព្រៃ ជាមធ្យោបាយក្នុងការគ្រប់គ្រងការព្រួយបារម្ភសម្រាប់​បញ្ហាប្រឈមនៃបរិស្ថាន។ ដោយផ្តោតលើទំនាក់ទំនងរវាងសត្វព្រៃ និងសហគមន៍ ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះបង្ហាញផងដែរថា ការបំផ្លាញបរិស្ថាន ហើយនិងបញ្ហាដែលសហគមន៍ជនជាតិដើមកំពុងប្រឈមមុខ គឺមិនអាចកាត់ផ្ដាច់​ចេញ​ពីគ្នា​បាន​ឡើយ។

– ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះអាចជួយលើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងធ្វើឱ្យបេតិកភណ្ឌនិងប្រពៃណីរបស់ជនជាតិដើមមានសុពលភាពនៅកម្ពុជា ដែលសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចតែងតែត្រូវបានគេមើលងាយនិងយល់ច្រលំ។ ជាងនេះទៅទៀតសង្ឃឹមថាការផលិតភាពយន្តជាភាសាខ្មែរ និងព្នងអាចចូលរួមចំណែកក្នុងការអភិរក្សភាសាដើមរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង។

– វិធីសាស្រ្តនេះអាចជួយបង្កើតការយល់ចិត្ត និងទំនាក់ទំនងកាន់តែរឹងមាំនៅក្នុងសហគមន៍ផ្ទាល់ និងឆ្លងសហគមន៍ផងដែរ។ ដំណើរការនិងការអនុវត្តផ្ទាល់នៃការផលិតភាពយន្តជាមួយ សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច និងនៅក្នុង​សហគមន៍ពួកគេផ្ទាល់តែម្ដង បានជួយបំបាត់គំនិតដែលតែងតែគិតថាខ្លួនឯងអន់នៅក្នុងចំណោមអ្នកហាត់រៀន។

– បញ្ហាប្រឈមសំខាន់គឺការភ្ជាប់បញ្ហាក្នុងស្រុកទៅនឹងបញ្ហាប្រឈមក្នុងតំបន់និងពិភពលោក។ ផលប៉ះពាល់ផ្នែកបរិស្ថាន និងបញ្ហាប្រឈមរបស់ក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចដែលត្រូវបានបង្ហាញនៅក្នុងខ្សែភាពយន្តមានឥទ្ធិពលអាចខ្ទរ​ទៅក្នុងបរិបទតំបន់ និងពិភពលោក​បាន។ ទោះយ៉ាងណា យុវជននិងអ្នកដទៃទៀតដែលធ្វើការតស៊ូមតិផ្នែកបរិស្ថាន ត្រូវតែទទួលបាន​ការ​គាំទ្រ ដើម្បីបង្កើតទំនាក់ទំនងទាំងនេះ។

    

សេចក្ដីផ្ដើម

ភាពយន្ត និងការផលិតខ្សែភាពយន្តគឺជាមធ្យោបាយដ៏ល្អសម្រាប់លើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីបញ្ហាប្រឈមផ្នែកបរិស្ថាន។ កន្លងមក មានខ្សែភាពយន្តឯកសារធំៗ ​ត្រូវ​បាន​ចេញផ្សាយជុំវិញប្រធានបទ ដូចជា​កំដៅផែនដី (រឿង An Inconvenient Truth) ការប្រើប្រាស់ផ្លាស្ទិក (រឿង Blue Planet) និងការអភិរក្សសមុទ្រ (រឿង Seaspiracy) ។ ខ្សែភាពយន្ត​ទាំងនេះគឺជាឧទាហរណ៍នៃ​លក្ខណៈ​ពិសេស​របស់​«ភាពយន្ត​ឯកសារអំពីបរិស្ថាន» ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ឱ្យមានការយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះបញ្ហាប្រឈមផ្នែកបរិស្ថាន និងមានយុទ្ធនាការ ដើម្បីការ​ផ្លាស់ប្តូរ និងសកម្មភាព (Duvall ២០១៧)។ ការរីកសាយនៃភាពយន្ត​ឯកសារស្ដីពីបរិស្ថានក្នុងប៉ុន្មានទសវត្សថ្មីៗនេះបានកើតឡើងស្របពេលជាមួយនឹងការទទួលស្គាល់កាន់តែច្រើនឡើង​នៃនយោបាយអន្តរជំនាន់ ជុំវិញបញ្ហាប៉ះពាល់ផ្នែកបរិស្ថាន។ យុវជននាពេលបច្ចុប្បន្ននេះនឹងទទួលឥទ្ធិពលពីផលប៉ះពាល់កាន់តែអាក្រក់ទៅៗ នៃវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើន ហើយបានបង្កើនការនាំមុខក្នុងយុទ្ធនាការលើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីអាកាសធាតុ និងយុត្តិធម៌ នៅស្ថាប័នសំខាន់ៗ ដូចជាអង្គការសហប្រជាជាតិជាដើម។

នៅក្នុងទិដ្ឋភាពដ៏ទូលំទូលាយនេះ ការងាររបស់យើងជាមួយផលិតករភាពយន្តវ័យក្មេងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានបង្ហាញថាតើ​បញ្ហាប្រឈមរបស់​ពិភពលោក មានន័យយ៉ាងដូចម្ដេចសម្រាប់​​សហគមន៍នៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន។ ជម្លោះអស់រយៈពេលជាង៤០ឆ្នាំបានធ្វើឱ្យធម្មជាតិ​នៅកម្ពុជាធ្លាក់ចុះ នាំទៅរកការបាត់បង់ព្រៃ និងទីជម្រក​សត្វព្រៃ ក៏ដូចជាការប្រើប្រាស់​ខុស​នៃសត្វ​ដំរី​ដែល​ត្រូវ​គេចាប់​ដោយខុសច្បាប់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ផងដែរ​។ នៅក្នុងសម័យកាលនេះ ​«សេដ្ឋកិច្ចសង្គ្រាម» រួមមាន​ការ​ធ្វើអាជីវកម្មដែល​ប៉ះពាល់​ដល់​ធនធានធម្មជាតិ ដូចជាការ​លក់​ឈើ​នៅក្នុង​​ព្រៃជាដើម។ ជាលទ្ធផល ការអនុវត្តបែបនេះ​បាន​នាំទៅរក​ការ​ថយចុះនៃចំនួន​សត្វដំរីព្រៃ និង​សត្វ​ផ្សេងៗទៀត​នៅ​កម្ពុជា។ តាំងពីសន្តិភាព​នៅឆ្នាំ1999 សម្ពាធ​នៃ​ការ​អភិវឌ្ឍ និង​ការ​កាប់​ព្រៃឈើបាន​នាំ​ឱ្យ​មាន​ការ​បាត់​បង់​ព្រៃឈើ​ទំហំ​២.២លានហិចតា ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​ជះឥទ្ធិពលដល់ការបាត់​បង់​ជម្រកសត្វព្រៃ។ ប្រភេទសត្វដែលស្ថិត​ក្នុងគ្រោះថ្នាក់ គឺកំពុង​តែ​ប្រឈមនឹង​ការថយចុះនៃចំនួនរបស់​ពួកវា សូម្បីនៅក្នុងបរិវេណឧទ្យានដែល​ត្រូវបាន​ការពារ​ហើយ​ក៏ដោយ។ ជាពិសេសសត្វដំរី​បាន​រងគ្រោះ​នឹងការ​បាត់​បង់​ទីជម្រកកាន់តែខ្លាំង។អង្គការសត្វព្រៃ និងរុក្ខជាតិអន្តរជាតិបានវាយតម្លៃថា ដំរីព្រៃនៅសល់តែ​ពី៤០០-៦០០​ក្បាលប៉ុណ្ណោះ (Maltby and Bourchier 2011)។

    

បញ្ហាប្រឈមនៅកម្ពុជាបង្ហាញទៀតថា បញ្ហា​បរិស្ថាន​មិន​អាច​កាត់​ផ្ដាច់​បាន​ពីបញ្ហាយុត្តិធម៌សង្គមនោះឡើយ។ សកម្មជនបរិស្ថាន​នៅ​កម្ពុជា​បាន​ប្រឈម​នឹង​ការ​ធ្វើបាប និង​អំពើហិង្សាលើរាងកាយ។ សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង​រងនូវ​ការ​រើសអើង មិនទទួលបានភាពងាយស្រួល​ផ្សេងៗ ហើយ​កម្រិតនៃការមិនចេះអក្សរ និង​ការមិនទទួលបានការអប់រំក៏ខ្ពស់។ ក្នុងនាមជាសហគមន៍មួយពឹងផ្អែកលើព្រៃឈើដែលមានទំនាក់ទំនងជាប្រវត្តិសាស្ត្រនឹងវប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយដំរី ជនជាតិព្នងទទួលរងការប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងពីបញ្ហាសិទ្ធិកាន់កាប់ដីធ្លី ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើនិងការបាត់បង់ជម្រកសត្វព្រៃ។ ដូចដែលខ្សែភាពយន្តរបស់យើងបង្ហាញ ការប៉ះពាល់​ផ្នែកបរិស្ថានតែងតែទាក់ទងជាមួយទម្រង់ផ្សេងៗនៃវិសមភាពរបស់មនុស្ស។

«…ព្រៃឈើស្ថិត​ក្រោម​សម្ពាធ​ខ្លាំង​នៅកម្ពុជា។ រដ្ឋាភិបាល​បាន​រៀបចំតំបន់​អភិរក្ស…ប៉ុន្តែ​បញ្ហា​គឺនៅត្រង់​ថា​មនុស្សកំពុងតែ​កាប់ចូល​ទៅក្នុង​តំបន់ការពារទាំងនេះ។ ហើយ​កត្តានេះ​មាន​ផលប៉ះពាល់​ខ្លាំងទៅលើ​ព្រៃឈើ និង​ជីវិត​សត្វព្រៃ​ដែល​កំពុងរស់នៅទីនោះ»។ (Jamma Bullock, EVP)

ចងក្រង​ឯកសារពីផលប៉ះពាល់នៃបរិស្ថាន និង​បទពិសោធន៍របស់ជនជាតិដើមភាគតិច

  

អំឡុងវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលឆ្នាំ២០២០ មជ្ឈមណ្ឌលបុប្ផាណា​បាន​ផ្ដល់​ការបណ្ដុះបណ្ដាល​ផ្នែក​ការផលិត និង​ការ​ដំឡើង​ខ្សែភាពយន្ត​ដល់​ក្រុម​យុវជន​ខ្មែរ​១២នាក់​ដែលមានទាំងអ្នកនៅ​ក្រុង អ្នកជនបទ និង​ជនជាតិភាគតិចផងដែរ​។ អ្នក​អង្កេតការណ៍ជនជាតិអង់គ្លេសបីរូបគឺ Manning, Cooke និង Killean បាន​ផ្ដល់​សិក្ខាសាលា​អប់រំស្ដីពី​​បញ្ហាសង្គម នយោបាយ និង​ក្រមសីលធម៌ រួម​ទាំង​បញ្ហា​ដែល​តែងតែត្រូវបាន​លើក​ឡើង​ជុំវិញ​ផលប៉ះពាល់​នៃបរិស្ថាន​។ បុគ្គលិក​នៅ​ELIE បាន​ផ្ដល់​ដល់​សិស្ស​នូវ​​​ព័ត៌មាន​ពាក់​ព័ន្ធ​នឹង​ការ​ធ្វើការងារ​ជាមួយ​សហគមន៍នានានៅ​ក្នុង​ខេត្ត​មណ្ឌលគិរី ដើម្បី​បញ្ជ្រាប​ព័ត៌មាន​ដល់​សិស្ស​​ពី​បញ្ហា​ប្រឈម​របស់​ជនជាតិព្នង​ ក៏ដូចជា​ការណែនាំ​​ផ្សេងៗពេល​ចុះទៅ​ថត​ពីសត្វដំរី​។ អំឡុងពេលទស្សនកិច្ចសិក្សានៅ​ឧទ្យានអភិរក្សសត្វដំរី Elephant Valley Project នៅខេត្តមណ្ឌលគិរី សិស្សទាំងអស់​បាន​រៀបចំគម្រោង និង​ថត​ជា​ខ្សែភាពយន្តឯកសារ​ខ្នាតខ្លីចំនួន​បីចំណងជើង។ អំឡុង​ពេល​នៃទស្សនកិច្ច​សិក្សា​ជាច្រើន​លើក​ សិស្ស​អាច​រិះគិត និង​បង្កើត​ខ្សែភាពយន្ត​របស់​ពួកគេ​ដោយ​សន្ទនា​ជាមួយ​សមាជិក​សហគមន៍​ព្នង​នៅមូលដ្ឋាន អ្នក​ចូលរួម​ និង​បុគ្គលិក​របស់​ ELIE។

«អ្វីដែលខ្ញុំចាប់​អារម្មណ៍​ខ្លាំងបំផុត​គឺ​ដំរីចាស់មួយក្បាល អាយុ​៧០ឆ្នាំ។ ដំរីនេះបានឆ្លងកាត់​ពេលវេលា​ជាច្រើន​ទសវត្ស។ ដំរីពិការភ្នែកនេះ​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្គ្រាម វា​បាក់ស្បាត ហើយខ្លាច។ នេះជាអ្វីដែល​ខ្ញុំ​ទើបតែ​បាន​ដឹង គឺមិនមែនមានតែមនុស្សទេ​ដែល​បាក់ស្បាត​ដោយសារ​សង្គ្រាម សូម្បីតែសត្វក៏ដូចគ្នាដែរ…» (ឯកឧត្តម​ នេត្រ ភក្ត្រា រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងបរិស្ថាន)។

      

ខ្សែភាពយន្តនេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីទស្សនៈនៃការ​ដឹកនាំនិងដុះខាត់​យុវជន និង​ការចូលរួមរបស់ពួកគេជាមួយសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច និងជម្រកសត្វព្រៃ​នៅសេសសល់របស់ប្រទេសកម្ពុជា។ នៅក្នុងរឿង «ជម្រកខ្ញុំ» (ដឹកនាំដោយជួន សុភាណា , ​ម៉ិច ជូឡាយ , យ៉ាំ សុភ័ក្រ្ត , មាន សុចិត្រា , ឈាន ពិសេន) រឿងពិតរបស់​ហ្មដំរី ធួក ឆឹល ត្រូវបាន​យក​មកបង្ហាញ​ដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងពី​ផលប៉ះពាល់​នៃ​ការ​កាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ​​ទៅ​លើ​សហគមន៍ជនជាតិព្នង និង​ដំរី។
ការរួញតូចទៅៗ​នៃ​ជម្រកធម្មជាតិរបស់​សត្វដំរី ត្រូវបានយកមកបង្ហាញ​រួមគ្នានឹងបញ្ហាប្រឈម របស់​ជនជាតិព្នង​លើផ្នែកវប្បធម៌និងជីវិតរស់នៅ ដែលនេះជាការបញ្ជាក់​ពីការពឹងផ្អែកគ្នាទៅវិញមករវាង​ពិភព​របស់​មនុស្ស និងពិភពផ្សេងទៀត​ក្រៅពីមនុស្ស។ ខ្សែភាពយន្តនេះធ្វើ​ឱ្យផ្លាស់ប្ដូរ​ការ​យល់ដឹងរបស់​យើង​អំពី«មនុស្ស»និង«ធម្មជាតិ» ដោយហេតុថា​ម្ខាងៗគឺជា​ចំណែក​បន្ថែម​ឱ្យ​ម្ខាងទៀត។

    

រឿង«ដានស្រអាប់» (ដឹកនាំដោយជើយ រីកគីដេវីដ, ពៅ មនោ , ខុន រក្សា) គឺជារឿងរបស់ដំរីមេណាង។ ទោះបីពិការភ្នែកម្ខាង និងកើតជំងឺ​បាក់ស្បាតដោយសារ​សង្គ្រាម​ជាច្រើនឆ្នាំ និងការទម្លាក់គ្រាប់បែក​របស់​អាមេរិក ប៉ុន្តែដំរីមេណាង​រៀន​ទទួល​ក្ដីស្រឡាញ់​ពីហ្មដំរី​ដែល​នៅ​មើល​ថែវា គឺច្រិត ដា។ ខ្សែភាពយន្ត​នេះ​ទាញចំណាប់អារម្មណ៍​លើ​ការបាក់ស្បាតរបស់មេណាង និង​ផលប៉ះពាល់​​នៃសង្គ្រាម​ទៅ​លើ​ពិភព​ផ្សេង​មួយទៀត​ក្រៅពីមនុស្ស។ ខ្សែភាពយន្តនេះ​លើកឡើង​នូវ​សំណួរដ៏សំខាន់មួយ​ថា​តើ​ផលប៉ះពាល់​ទាំងនេះ​អាច​ត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងដូចម្ដេច ហើយ​ថាតើ​យើង​អាច​ភ្ជាប់​ខ្លួន​យើង​ទៅ​នឹង​ពិភព​របស់​សត្វ​យ៉ាងដូចម្ដេច។

    

រឿង«មរតក» (ដឹកនាំដោយសួស សុណាន់, សាត ស្រីតូច, ពៅ ធាង) លើកឡើងពី​បញ្ហាយែនឌ័រ និង​បម្រែបម្រួលវប្បធម៌។ បើទោះតាម​​ទម្លាប់​របស់​ជនជាតិ​ព្នង ហ្មដំរីមិនមែន​ជាការងារ​មនុស្សស្រី​ក៏ដោយ ក៏អ្នកស្រីព្រេង ចាន់ធី​ព្យាយាមថែរក្សា​​ប្រពៃណី​របស់​សហគមន៍គាត់ដែរ​។​ អ្នកស្រីខិតខំ​ទាំង​ការ​មើល​ថែដំរី បិតស្រាពាងថ្វាយព្រលឹងដូនតា និង​ផ្ទេរចំណេះដឹង​របស់​គាត់​ដល់​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយ។ ដោយធ្វើ​ដូច្នេះ ខ្សែភាពយន្ត​ជួយ​បង្ហាញ​ថាតើ​យែនឌ័រ​ពាក់​ព័ន្ធ​យ៉ាងដូចម្ដេច​នៅ​ក្នុង​ការ​សម្របនិងការ​ប្រែប្រួល​នៃ​វប្បធម៌ ជាពិសេស​នៅក្នុង​ខណៈពេល​ដែល​សហគមន៍​ជនជាតិ​ព្នង​កំពុង​ប្រឈម​​នឹង​ការ​អភិវឌ្ឍ​បែបនេះ។

«អ្វីដែល​គួរឱ្យរន្ធត់​បំផុត​គឺសត្វដំរី។ ដំរីខ្លះបាក់ស្បាត ខ្លះទៀត​កើត PTSD ។ ដូច្នេះ វា​ធ្វើ​ឱ្យខ្ញុំភ្ញាក់ផ្អើល​យ៉ាងខ្លាំង​ដែល​ពេលខ្លះ​ ខ្ញុំខ្លួនឯង​ក៏មាន​អារម្មណ៍បែបនេះដែរ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់យើង យើង​គិតតែ​ពីជីវិត​របស់​យើង​ដូចជាទៅធ្វើការ ឬទៅរៀន​ យើង​តែងតែ​ភ្លេច​ថា​​មាន​សត្វព្រៃជាច្រើន​ដែល​កំពុង​រងគ្រោះនៅក្នុងព្រៃ… ខ្ញុំ​យល់​ថា សូម្បី​ដំរី​ក៏​មាន​ជំងឺផ្លូវចិត្ត​ដូច​នឹង​មនុស្សដែរ។» (ម៉ិច ជូឡាយ សិស្សរៀន​ផ្នែក​ផលិតភាពយន្ត)

    

ខ្សែភាពយន្តនីមួយៗប្រមូលយកផលប៉ះពាល់​​របស់សត្វដំរី (និងសត្វព្រៃផ្សេងៗទៀត) ដើម្បីបង្ហាញឱ្យឃើញច្បាស់​ពីភាពងាយរងគ្រោះនៃព្រៃឈើនៅកម្ពុជា។ ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះ​ក៏បង្ហាញផងដែរ​ពីទំនាក់ទំនងមិន​អាចកាត់​ផ្ដាច់​បានរវាងជនជាតិដើមភាគតិច ជាមួយព្រៃឈើនិងជីវិតព្រៃឈើ តាមរយៈការបង្ហាញពីតួនាទីដ៏សំខាន់នៃព្រៃឈើសម្រាប់​អត្តសញ្ញាណរបស់​ជនជាតិ​ព្នង និងមួយវិញទៀតពីឥទ្ធិពលរបស់មនុស្សទៅលើព្រៃឈើ និងលទ្ធភាពនៃការគ្រប់​គ្រង​ព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាព។ ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះគឺជាមធ្យោបាយ​មួយ​ក្នុង​ការ​តស៊ូមតិ ដើម្បីអំពាវនាវឱ្យមានការយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះផលប៉ះពាល់ផ្នែកបរិស្ថាន និងបញ្ហាប្រឈមរបស់ជនជាតិព្នង ។

មរកជនជាតិដើមភាគតិច

ខ្សែភាពយន្តត្រូវបានផលិតឡើង​ជាភាសាខ្មែរ និងភាសាព្នង ដើម្បីធានាថា ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះអាចចូលទៅដល់ក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចព្នង។ នៅពេលចាក់បញ្ចាំងនៅខេត្តមណ្ឌលគិរីនៅខែមករា ឆ្នាំ ២០២១ សមាជិកសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចព្នងបាននិយាយអំពីសារៈសំខាន់ដែល​ពួកគេ​បានមើលរឿងរ៉ាវ និងបញ្ហាដែលសហគមន៍របស់ពួកគេកំពុងប្រឈមមុខ ជាភាសាព្នង។ ទំនាក់ទំនងដែលសហគមន៍ព្នងមានជាមួយដំរី និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីព្រៃឈើនៅកម្ពុជា គឺផ្អែកលើទស្សនៈវប្បធម៌ និងដួងព្រលឹងពិសេស​មួយ​ ដែលត្រូវបានបញ្ជាក់​​ដោយ​ភាពរស់រវើក និងជីវិតរបស់ព្រៃឈើ។ ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះអាចបង្ហាញពីបទពិសោធន៍របស់ប្រជាជនព្នង ថាមានតម្លៃនិងត្រូវការការយកចិត្តទុកដាក់ខាងសង្គម​ និងនយោបាយ។ និយាយឱ្យជ្រៅជាងនេះទៀត ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះអាចបើកលទ្ធភាពសម្រាប់ទស្សនិកជនទូទៅឱ្យចូលរួម និងស្រមៃមើលលទ្ធភាពនៃទំនាក់ទំនង​តាមបែបផែនផ្សេងទៀតជាមួយព្រៃឈើនិងសត្វព្រៃ ដើម្បីឱ្យមានការបំផ្លាញតិចជាងមុន​។

    

«ខ្ញុំគិតថា ខ្សែភាពយន្តបានបង្ហាញពីបញ្ហាធំៗ និងសំខាន់ៗមួយចំនួន ដោយរឿងទីមួយ ជាការក្រឡេកមើលពីចំណេះដឹងរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច ហើយ​និងទំនាក់ទំនងរបស់ពួកគេជាមួយដំរី។ អ្វីមួយដែលនឹងបញ្ចប់នៅថ្ងៃណាមួយ។ សំណាងល្អ ចំណេះដឹងទាំងនេះ យើងសង្ឃឹមថានឹងរក្សាទុកនៅក្នុងខ្សែភាពយន្ត។ រឿងដែលយើងបានឃើញនៅក្នុងខ្សែភាពយន្តនេះ យើងសង្ឃឹមថា នឹងការពារវាសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ។» (Chris Iverson, ELIE)

ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះក៏អាចចូលរួមចំណែកយ៉ាងទូលំទូលាយដល់ការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌជនជាតិដើមនៅកម្ពុជាផងដែរ។ ការប្រើប្រាស់ភាសាជនជាតិដើមនៅកម្ពុជាកំពុងធ្លាក់ចុះ។ នេះ ជា​ការពិតដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីនិន្នាការនៅទូទាំងពិភពលោក (Walsh ២០០៥) ។ តាមរយៈការផលិតខ្សែភាពយន្តជាភាសាព្នង យើង​សង្ឃឹមថា ខ្សែភាពយន្តទាំងនេះនឹងជួយដល់ការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌ និងប្រពៃណីជនជាតិដើម។ នៅក្នុងការ​បញ្ចាំង​នៅរាជធានីភ្នំពេញ ឯកឧត្ដមហាប់ទូច រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងវប្បធម៌ បានកោតសរសើរចំពោះខ្សែភាពយន្តដែលផ្សព្វផ្សាយអំពីសិទ្ធិរបស់​ជនជាតិដើម ៖«ពីឪពុកដល់ម្តាយ ពីជីតារហូតដល់ចៅប្រុស ខ្សែភាពយន្តនេះក៏នាំមកនូវការអភិរក្ស និងលើកកម្ពស់ការយល់ដឹងអំពីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ និងប្រពៃណីល្អរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច។»

    

កសាងទំនាក់ទំនង និង​ការយល់ចិត្តគ្នា

វិធីសាស្ត្រក្នុងការផលិតខ្សែភាពយន្ត​តាម​បែប​ចូល​រួម​ ដែល​ត្រូវ​បាន​អនុវត្ត​នៅ​ក្នុង​គម្រោងនេះ ផ្ដល់​នូវ​មេរៀន​ដ៏សំខាន់មួយ​សម្រាប់​ការដឹកនាំសកម្មភាពតាមបែបសិល្បៈ​ជុំវិញ​បញ្ហាបរិស្ថាន។ ការជ្រើសរើសយុវជននៅទីក្រុង ទីជនបទ និងជនជាតិដើមភាគតិច ឱ្យចូលរួមក្នុងកម្មវិធីនេះ គឺមានគោលបំណងលុបបំបាត់​ការ​បែង​ចែក​គ្នា​រវាង« អ្នកនៅខាងក្នុង» និង«អ្នកខាងក្រៅ» នៅក្នុងប្រពៃណីនៃការចូលរួម (Pauwels 2015) ។ បើនិយាយម៉្យាងទៀត នៅក្នុង​ដំណាក់កាលដំឡើងគម្រោង យើង​ចង់​រៀបចំគម្រោងដើម្បីប្រាប់រឿងរ៉ាវនៅក្នុងរង្វង់និង​ក្រៅ​រង្វង់​ក្រុមជនជាតិភាគតិច ហើយ​និង​យុវជន​កម្ពុជា​។  ដោយប្រកាន់យក​ប្រពៃណីនៃការចូលរួម ដំណើរការនៃការផលិតខ្សែភាពយន្តបានជួយបង្កើតទំនាក់ទំនង និងការយល់ចិត្តគ្នារវាងអ្នកផលិតខ្សែភាពយន្ត និងសមាជិកសហគមន៍ព្នង ហើយទំនាក់ទំនងនេះ​បានរីកធំហួសពីការគ្រាន់តែផលិតភាពយន្ត។

«ខ្ញុំគិតថា នៅពេល​យើង​ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ យើង​មិន​អាច​ឮសំលេងពួកគេ​ទេ ដូច្នេះ​នៅពេល​យើង​ធ្វើការជាមួយពួកគេ ពេល​យើង​ស្ថិត​នៅ​លើ​ផ្លូវតែមួយ យើង​ស្ដាប់​ពួកគេ ហើយ​ពេល​យើង​ឮសំលេង​ពួកគេ​ យើង​នឹង​ដឹង​ច្រើន​ពាក់​ព័ន្ធ​នឹង​បញ្ហា​ផ្សេងៗ។» (រក្សា)

    

ការជាប់ទាក់​ទង​គ្នា​រវាង​បញ្ហាបរិស្ថាន និងយុត្តិធម៌សង្គមត្រូវបានបង្ហាញជាថ្មីម្តងទៀត។ សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចនៅកម្ពុជាជារឿយៗទទួលរងនូវការរើសអើង និងការផាត់ចេញពីសហគមន៍ខ្មែរដទៃទៀតដោយសារតែពួកគេ​គិតថាជនជាតិដើម​ភាគតិច​ជាមនុស្ស«បុព្វកាល» និង« គ្មានអរិយ្យធម៌»។ ហេតុនេះ ការ​បំបាត់ការស្អប់ខ្ពើម ការ​ធ្វើ​ឱ្យ​ងាយយល់ និង​ការ​ស្គាល់​ជិតដិតពីបទពិសោធន៍របស់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច គឺជាការចាំបាច់ដើម្បីបង្កើន​ការយល់ដឹងអំពីបញ្ហាបរិស្ថានដែលសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចប្រឈមមុខ។ ស្រដៀងគ្នានេះដែរការបង្កើនសមានចិត្តចំពោះសត្វ គឺអាច​ជួយសម្របសម្រួល​ដល់​មនោសញ្ចេតនា និង​អាកប្បកិរិយាដែលគាំទ្រដល់​បរិស្ថាន។ ការទទួលស្គាល់ថាបញ្ហាប្រឈមទាំងនេះមិនត្រឹមតែប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជនកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែការ​យកចិត្តទុកដាក់ក្នុងតំបន់និងអន្តរជាតិគឺជាជំហានសំខាន់មួយក្នុងការបណ្តុះស្មារតីទទួលខុសត្រូវរួមគ្នាចំពោះផលប៉ះពាល់​ផ្នែកបរិស្ថាននៅក្នុងរង្វង់ និងក្រៅរង្វង់សហគមន៍។ ដំណើរការនៃការផលិតភាពយន្តដែលមានការចូលរួម គឺអាច​បំពេញ​តាមកម្មវត្ថុទាំងអស់​នេះបាន ដោយហេតុថាវាគឺជាឧបករណ៍សម្រាប់អ្នកអប់រំផង និងជាមធ្យោបាយសម្រាប់ការ​តស៊ូមតិផង។

     

សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន ៖ ពិចារណាលើ​ខ្សែភាពយន្ត​ស្ដីពី​បរិស្ថាន និង​យុត្តិធម៌សង្គម

ខ្សែភាពយន្តបានក្លាយជាមធ្យោបាយលេចធ្លោជាងគេ​សម្រាប់ការដុះខាត់ និងបំផុសការស្រមើ​ស្រមៃ​របស់​សាធារណជន​អំពីបញ្ហាបរិស្ថាន ហើយ​ថាតើ​ពួកគេអាចសិក្សា​ពី​វា​យ៉ាង​ដូចម្ដេច ​។ បញ្ហាប្រឈមសម្រាប់អ្នកផលិតខ្សែភាពយន្ត គឺការតភ្ជាប់បញ្ហាទាំងនេះទៅថ្នាក់​មូលដ្ឋាន​ ថ្នាក់​ជាតិ ថ្នាក់តំបន់ និងពិភពលោក ខណៈពេលដែលត្រូវ​រក្សានូវភាពរសើប​នៃ​ភាព​ប្រសព្វគ្នា​ដ៏ចាំបាច់រវាង​«មនុស្ស»និង​អយុត្តិធម៌បរិស្ថាន​ដែល​នៅជុំវិញខ្លួន​ពួកគេ​។ គម្រោងរបស់យើងណែនាំថា ការចូលរួមយ៉ាងសកម្មពីយុវជននិងសហគមន៍ដែលរងផលប៉ះពាល់ (មនុស្សនិងផ្សេងទៀតក្រៅពីមនុស្ស) ក្នុងការផលិតខ្សែភាពយន្តអាចដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការជំរុញការចូលរួមនិយាយពីអយុត្តិធម៌ទាំងនេះ។ និយាយឱ្យជ្រៅជាងនេះទៀត ភារកិច្ចរបស់យើងគឺប្រមូលខ្សែភាពយន្តទាំងនេះធ្វើជាឧបករណ៍តស៊ូមតិ ដើម្បីបញ្ចូល​ទស្សនិកជននៅកម្ពុជាឱ្យចូលរួមក្នុងបញ្ហានេះ ក្នុងគោលបំណង​បង្ហាញថា បញ្ហាដែលសហគមន៍ជនជាតិដើមនៅកម្ពុជាកំពុងប្រឈមមុខ គឺប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់ ហើយជាលទ្ធផល យើង​ចង់​​គូសបញ្ជាក់ថាតើ​បញ្ហាដែល​កើត​ឡើង​ក្នុង​បរិបទប្រទេសកម្ពុជា មានសំលេងឮដល់​ថ្នាក់តំបន់ និង​ថ្នាក់អន្តរជាតិយ៉ាងដូចម្ដេច ហើយ​ថាតើ​ថ្នាក់តំបន់ និងអន្តរជាតិ​ ​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​យ៉ាងម៉េច។

«ខ្ញុំ​សង្ឃឹមថា ខ្សែភាពយន្ត​របស់​ខ្ញុំ​នឹង​ត្រូវ​បង្ហាញ​ទូលំទូលាយ ហើយ​វា​អាច​ជា​សារ​មួយ​សម្រាប់​ប្រទេស​យើង​ស្វែងយល់​​បាន​កាន់តែច្រើន​ពី​ការ​ងារអភិរក្ស ជាពិសេស​ខ្ញុំ​ចង់​ឱ្យ​រាជរដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​​ទស្សនាខ្សែភាពយន្ត​នេះ​ផងដែរ ពីព្រោះ​នៅពេល​ពួកគេ​បាន​មើល​ហើយ ពួកគេ​នឹង​ចូល​រួម​ជាមួយ​ពួកយើង​។» (ពៅ មនោ សិស្សផ្នែក​ផលិតភាពយន្ត)

    

របៀបវារៈនៃគោលនយោបាយ​ថ្មីៗរបស់​អង្គការសហប្រជាជាតិ​ស្ដីពី«ការអប់រំភាពជាពលរដ្ឋសាកល» បង្ហាញពីការទទួលស្គាល់កាន់តែខ្លាំងឡើងនូវសារៈសំខាន់នៃការចូលរួមរបស់យុវជនក្នុងនាមជាអ្នកលើកកម្ពស់សន្តិភាព សិទ្ធិមនុស្ស និងនិរន្តរភាព។ យុវជនត្រូវបានគេដាក់​ជាក្រុម​សំខាន់នៃការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងផលប៉ះពាល់នៃបរិស្ថាន និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនៅក្នុង​ពិភពលោក។ យើងគួរតែចងចាំជានិច្ចថាមានឧបទ្ទហេតុគួរឱ្យកត់សម្គាល់ជុំវិញនយោបាយ​អន្តរជំនាន់ ដែលដាក់ទំនួលខុសត្រូវនៃបញ្ហាប្រឈមទាំងនេះមកលើយុវជន។ ប៉ុន្តែការរកឃើញរបស់យើងពីកម្មវិធីនេះបង្ហាញពីតម្លៃនិងសក្តានុពលនៃសំលេងរបស់យុវជននៅពេលដែលពួកគេបាន​រ៉ាប់រងក្នុង​ការតែងនិពន្ធ​រឿងរ៉ាវ​ពាក់​ព័ន្ធ​នឹង​បញ្ហាបរិស្ថាន និងអយុត្តិធម៌សង្គម។

«នៅពេលយើង​ក្រលេកមើល​គម្រោង​នេះ​ ខ្ញុំ​មានអារម្មណ៍​ថា​សិស្សទាំងអស់​មានការតាំងចិត្តនិង​ងប់ងុលខ្លាំងណាស់។ ពួកគេ​មាន​គោលដៅ និង​ចក្ខុវិស័យ​ច្បាស់ អំពី​អ្វី​ដែល​ពួកគេ​ចង់ធ្វើ​។ ពួកគេ​បានព្យាយាម​លើក​ស្ទូយ និង​ចែក​រំលែក​បញ្ហាប្រឈម​ទាំងឡាយ​ទៅ​ដល់​មនុស្ស​ឱ្យ​បាន​ច្រើន​បំផុត​។ ខ្ញុំបានឃើញពីការតាំងចិត្ត​របស់​យុវជនកម្ពុជា​ជាច្រើន​។» (Chris Iverson, ELIE)

    

– របាយការណ៍គម្រោងជាភាសាអង់គ្លេស: ទាញយក

– របាយការណ៍គម្រោងជាភាសាខ្មែរ: ទាញយក

ឯកសារយោង

Duvall, J.A., 2017. The environmental documentary: Cinema activism in the 21st century. Bloomsbury Publishing USA.

Maltby M. and Bourchier G. 2011. Current status of Asian elephant in Cambodia. Gajah 35: 36-42.

Pauwels, L., 2015. ‘Participatory’ visual research revisited: A critical-constructive assessment of epistemological, methodological and social activist tenets. Ethnography, 16(1): 95-117.

Walsh, M., 2005. Will Indigenous languages survive? Annual Review of Anthropology, 34: 293-315.

ឧបត្ថម្ភដោយ ៖

          

សហការដោយ ៖